Terwijl minister Kuipers meldt dat uitgevallen Hoge Flux Reactor (HFR) in ieder geval tot 20 februari buiten bedrijf blijft, organiseert zijn ministerie (VWS) volgende week stakeholdersbijeenkomsten over een mogelijke staatsdeelname aan de Pallas-kernreactor. De oude Pettense kernreactor is twee weken geleden niet opgestart nadat er koelwater de kelder in lekte. Internationale vakmedia melden dat de productie van molybdeen, het meest gebruikte medische isotoop, ondertussen is overgenomen door een Poolse onderzoeksreactor. In Nederland wordt het uitvallen van de HFR aangegrepen om nog eens te pleiten een nieuwe Pettense kernreactor, alhoewel die, volgens Kuipers, op zijn vroegst pas in 2030 operationeel zou kunnen zijn. Nederland heeft zich vijftien jaar blindgestaard op zo'n nieuw te bouwen kernreactor, en heeft de alternatieven voor een kernreactor al die tijd verwaarloosd. Daardoor zou het nu zomaar kunnen dat er, net als in 2010, een lang tekort aan medische isotopen zal zijn.

Nadat er op 21 januari een lek in het koelwatersysteem werd geconstateerd, is de Hoge flux reactor (HFR) in Petten niet opgestart. NRG, de exploitant van de HFR, laat weten de oplossing van euvel nog niet in zicht is. "During the inspection, we saw that there was a leak in the ceiling of the basement. It was found to be a leak in the cooling system. We then cut off the water supply. The leak was over, but the problem was of course not solved.” NRG zegt wel een indicatie te hebben van de oorzaak van de lekkage, maar de ‘oplossingsrichting’ is nog niet bekend. Deze week zou daarover meer duidelijkheid moeten komen. Minister Kuipers liet de Kamer ondertussen weten dat de HFR isotopen-productiecyclus van 20 januari tot 20 februari uitvalt. Internationale vakmedia melden wel dat de Poolse Maria-reactor “has been able to rapidly rearrange its work schedule to respond to a shortage of the medical isotope molybdenum-99 due to a fault at the High Flux Reactor in the Netherlands.”. Ook de Belgische BR2 gaat vanaf 12 februari meedraaien.

(tekst gaat door onder de video)

Video: De reparatie van de HFR in 2010

Met het uitblijven van Full Cost Recovery – het stoppen van subsidies aan kernreactoren en het rekenen van marktconforme prijzen voor medische isotopen - terwijl dit wel was afgesproken in OESO verband in 2014, hebben partijen die werken aan de niet-kernreactor-gebonden productie van medische isotopen al jaren een flinke achterstand ten opzichte van kernreactor-exploitanten. Dat, samen met de Nederlandse idee-fixe van een nieuwe Pettense kernreactor en het telkens opkalefateren van de zestig jaar oude HFR, is bij uitstek het recept voor een herhaling van de isotopen-crisis van tien jaar terug. Iedereen die er onbevooroordeeld naar keek zag het medische isotopenlandschap zo veranderen dat een nieuwe kernreactor niet meer uit kon. Toch bleef de Nederlandse overheid gokken op oude technologie en private financiers. De business case was altijd 'kloppend' - maar werd nooit openbaar gemaakt. Ook niet nu private investeerders zijn afgehaakt.

Ondertussen is de Noord-Amerikaanse markt – ongeveer één derde van de wereldmarkt - vrijwel weggevallen en zijn 98,8% van de isotopen die Pallas wil produceren op termijn zonder kernreactor te maken. In het in 2013 door Laka gepubliceerde 'De Pallas business case – Tussen droom en werkelijkheid’ zijn precies die ontwikkelingen beschreven. Laka´s conclusie: de business case nooit sluitend kan zijn, private financiers zullen niet te vinden zullen zijn - de aandacht moet verlegd worden naar innovatieve productiemethodes.

Maar Nederland wil geen innovatie of leveringszekerheid. Nederland wil de HFR vervangen door een nieuwe kernreactor. Dit beleid wordt gedicteerd door de nucleaire sector. Dat ondervond ook ASML CEO Wennink toen ASMLs nieuwe productiemethode Lighthouse, bijvangst bij EUV, in Nederland geen poot aan de grond kreeg. Uiteindelijk is Lighthouse overgenomen door een Belgische partij.
Vier jaar later was de situatie rondom SHINE, ook een kernreactorloze iotopenproducent, onveranderd. Ondanks een breed aangenomen Kamermotie over het ‘creëren van een gelijk speelveld’ werd er met moeite €10 miljoen bestemd voor SHINE, terwijl er de  Pallas-kernreactor in die periode ongeveer €100 miljoen overgemaakt kreeg, bovenop de €100 miljoen lokale en nationale bijdragen die Pallas daarvoor al had ontvangen. SHINE is nu bezig met het vergunningstraject voor een isotopen-fabriek in Veendam en liet net deze week weten dat de financiering voor de bouw toch rond is. Ze verwachten in 2025 met de productie van Molybdeen te kunnen beginnen.

Besluitvorming grootschalige staatsdeelname Pallas-kernreactor
Volgende week organiseert VWS twee ‘Stakeholdertafels medische isotopen’ met “vertegenwoordigers van producenten van medische isotopen, NGO’s, farmaceutische bedrijven, investeerders, brancheorganisaties en natuurkundig specialisten” . De tafels vormen een onderdeel fase in de besluitvorming rond een aanzienlijke staatsdeelname in Pallas - de kernreactor zou €1,5 á 2 miljard moeten gaan kosten. Een ander belangrijk moment is de informele EU-Gezondheidsraad op 10 februari. In antwoord op kamervragen daarover lijkt minister Kuipers de conclusies uit het EU-rapport over de voorzieningszekerheid van medische isotopen van vorige week al haast te zijn vergeten. Hij doet voorkomen alsof de experts het erover eens zijn dat een nieuwe Pettense kernreactor noodzakelijk is. Een nieuwe reactor ergens in Europa, is echter maar één van de mogelijke scenario's (scenario B2 om precies te zijn).

Kuipers laat ook weten dat men nog steeds hoopt dat er voor Pallas Europees geld uit het Corona-herstelfonds komt: “Nederland kan Pallas indienen voor het Recovery Resilience Facility (RRF)”. Nou. Nee, dat kan niet. Behalve dat het fonds daar niet voor bedoeld is (het doel van het RRF is de “economische en sociale gevolgen van de pandemie van het coronavirus te verzachten en de Europese economieën en samenlevingen duurzamer, veerkrachtiger en beter voorbereid te maken op de uitdagingen en kansen van de groene en digitale transitie”) is één van de voorwaarden dat “Investeringen onder een Nederlands RRP moeten [zijn] afgerond voor augustus 2026. Beleidsopties die teveel risico met zich meebrengen met het oog op dit tijdspad zijn niet opgenomen in deze inventarisatie.” Kuipers stelt in zijn antwoorden dat Pallas, “indien het Kabinet hiertoe zou besluiten – vanaf 2030 operationeel kunnen zijn”.

Te laat dus. Voor alles.

UPDATE: Verslag stakeholderbijeenkomsten staat hier.