De lobby van Nederland voor Europees publiek geld voor de niet privaat te financieren Pallasreactor is in volle hevigheid losgebarsten. Een eerdere poging in 2014 mislukte omdat een dergelijke investering als te risicovol werd gezien. Maar het water staat Pallas aan de lippen: de voorbereidende werkzaamheden zijn ‘getemporiseerd’ en een flink deel van de reservering voor 2021 op de begroting van VWS is doorgeschoven naar 2022. Een nieuw kabinet moet beslissen of er geld naar de reactor gaat: er lijkt meer dan één miljard staatssteun nodig voor de reactor waarvan 10 jaar is volgehouden dat er private financiers waren.
Bijna twee weken geleden, op 10 juni, nam de Tweede Kamer met algemene stemmen een VVD-CDA motie aan waarin het (demissionaire) kabinet opgedragen wordt in te zetten “op financiële ondersteuning vanuit de Europese Unie om de voorzienings-zekerheid van medische isotopen te borgen”. Nederland moet dus op zoek naar Europees geld voor de Pallasreactor. Daar was de Nederlandse regering ook al lang mee bezig, uit verschillende brieven van minister Van Ark bleek dat al, en ook uit het verslag van de informele Gezondheidsraad van de Europese Unie van 16 maart 2021 blijkt dat Nederland “aandacht vraagt voor de Pallasreactor.”
Begin deze week, 21 juni, beantwoorde Van Ark Kamervragen: ze stelt dat de Europese lobby op volle toeren loopt: “Om het belang van de Pallas-reactor voor voorzieningszekerheid nog meer voor het voetlicht te brengen in Europa en bij andere lidstaten, is een speciaal gezant aangesteld.” Tegelijkertijd tempert ze de verwachtingen (zonder dat zo te noemen) door op te sommen dat (en welke) andere landen ook bezig zijn met productiereactoren voor medische isotopen. Was nog maar kort geleden in de visie van het kabinet Pallas nog het ‘meest vergevorderde project in Europa’; nu lijkt het ongeveer achteraan in de rij te staan. Waarom zouden die landen gaan investeren in een reactor die vervolgens met hun productie moet gaan concurreren?
De Europese nucleaire industrie bemoeit er zich ondertussen ook mee: een nieuw rapport van Foratom ("the voice of the european nuclear industry") en Nuclear Medicine Europe is één grote roep om steun voor nieuwe reactor productiecapaciteit en feitelijk afschaffen van Full Cost Recovery: “The EU should reconsider reimbursement systems and levels for radiopharmaceutical products to ensure that irradiation sites are fully remunerated for the costs incurred.” Dat laatste was h'[et stokpaardje van het nieuwe beleid dat zou moeten leiden tot private financiering van (o.a.) Pallas en een eerlijker markt: álle kosten moeten in de prijs van medische isotopen meegenomen worden. Om op de lange duur “security of supply” te garanderen riepen in december 2014 11 landen (waaronder Nederland) op over te gaan tot het principe van Full Cost Recovery: de productie van medische isotopen moet niet langer gesubsidieerd worden, bijvoorbeeld door de bouw van reactoren te subsidiëren. Tot dan werden alle reactoren (flink) gesubsidieerd met publiek geld. De prijs van medische isotopen zou dan wel omhoog gaan (al zit de winst vooral in de verwerking door farmaceutische bedrijven ná de productie), maar nieuwe (privaat) gefinancierde initiatieven -zoals Pallas- zouden kans hebben en de toekomstige productie garanderen. Nu moet dat streven - en meer dan een streven is het niet geweest – maar weer los gelaten worden. Ook officieel weer terug naar het privatiseren van de winst en het socialiseren van de kosten.
Pallas als bodemloze put
De Pallasreactor als opvolger van de HFR in Petten, voor het eerst voorgesteld in 2003 en geplande inbedrijfname 2015, werd als noodzakelijk gezien voor de productie van medische isotopen. Dat wordt het nog steeds door het kabinet, maar steeds minder: “niet zeker dat er tekorten ontstaan als Pallas niet door gaat”. Kosten van de reactor werden toen geschat op 200 miljoen, [hier de geschiedenis van Pallas] maar ondertussen is dat opgelopen tot 1,4 tot 2 miljard Private financiering van bouw en exploitatie, een voorwaarde voor de lening van € 80 miljoen van Rijk en provincie Noord-Holland voor fase 1 (ontwerp, vergunningsaanvraag en vinden van financiers), is onmogelijk gebleken. Het is dan ook niet bij die € 80 miljoen gebleven. Minister Bruins verstopte een bijdrage in een restpost en minister van Ark leek toe te geven dat dat meerdere keren gebeurd is. Verder deelde Van Ark in maart dit jaar mee dat ze op de begroting van VWS € 80 miljoen voor Pallas gereserveerd had (waarvan 10 miljoen al uitbetaald) en van plan is “nog een aanvullend bedrag van 45 miljoen euro aan Pallas te verstrekken in de vorm van een lening.”
En dan ‘vergeten’ we voor het gemak de ruim 250 miljoen euro voor het opruimen van het historisch radioactief afval die potentiële investeerders afschrikten én het geld (minimaal € 80 miljoen) dat nodig is om de al stokoude HFR langer in bedrijf te houden nu Pallas steeds uitgesteld is. Dat loopt al aardig op: Pallas als bodemloze put.
Daar staat tegenover (om voor een ‘gelijk speelveld’ te zorgen, ook een breed aangenomen Kamermotie) precies 0,0 euro voor het toen maar naar België ‘gevluchte’ ASML-Lighthouse project en ‘misschien’ 10 miljoen voor de komst van SHINE naar Veendam. Manieren om medische isotopen te produceren zónder een kernreactor.
En die productie van medische isotopen is ook een private industriële bedrijvigheid waaraan (grote) farmaceutische bedrijven sinds jaar en dag goud geld verdienen. Waarom dan de bestraling, in opdracht van die farmaceutische bedrijven, van stoffen in een kernreactor waar vervolgens de isotopen uit ‘gewonnen’ worden zwaar gesubsidieerd moet worden is een raadsel. Zeker als productiemethodes zonder kernreactor dat allemaal goedkoper, sneller en met veel minder radioactief afval kunnen.
Lees hier meer over Laka's visie over de productie van medische isotopen.