We hebben het al aangekondigd en er vaak overgeschreven, maar nu is het ook zover: in Canada is de eerste hoeveelheid molybdeen-99 (Mo-99) geproduceerd met een linac versneller. Dat Mo-99 vervalt geleidelijk in Technetium-99m. Dat Tc-99m is het belangrijkste radioactieve isotoop in de medische diagnostiek: 80% van alle diagnostische behandelingen met radioactieve isotopen gebeurt ermee. Tc-99m vervalt snel -binnen 3-4 uur- en de tussenstap Mo-99 is daarom handig omdat het een halfwaardetijd -de tijd waarin de helft van de stof vervalt in een andere stof- heeft van 66 uur en dienst doet als een generator (‘koe’) voor Tc-99.
Tot nu toe wordt Mo-99 hoofdzakelijk in vijf stokoude reactoren gemaakt, zoals de HFR in Petten. Hoofdzakelijk, maar wel steeds minder: ook in cyclotrons (een ronde versneller) wordt al steeds meer direct (dus zonder de tussenstap Mo-99) Tc-99m geproduceerd. Met een kleine aanpassing kunnen de nieuwere cyclotrons steeds grotere hoeveelheden Tc-99m produceren, maar daarnaast ook Mo-99. Dat kan dan, net als reactor-Mo-99, als generator worden gebruikt. De halfwaardetijd van 3-4 uur is overigens ook niet een onoverkomelijk probleem met een netwerk van decentrale productie dicht(er)bij de ziekenhuizen.
Bij zowel de linac als de cyclotron is het stabiele niet-radioactieve Molybdeen-100 de grondstof (target), bij een reactor is dat het radioactieve uranium-235.

Nu Mo-99 is geproduceerd met een linac (een lineaire versneller) is dat toch een flinke stap vooruit: het vergroot de productiehoeveelheden en de actieradius doordat het Mo-99 weer gebruikt kan worden als generator voor Tc-99m. Ook wordt algemeen aangenomen dat linacs nog veel goedkoper zijn dan cyclotrons. Daarnaast ontstaat er helemaal geen radioactief afval (bij cyclotrons ontstaat nog steeds ongewenste radioactieve isotopen – hoewel niet vergelijkbaar met productie in een reactor). Ook kan het in een linac niet omgezette Mo-100 volledig hergebruikt worden. In Canada denkt men met 2 of 3 dergelijke linacs de nationale behoefte te kunnen voldoen. Canada produceert nu nog 30-40% van de wereldbehoefte met de stokoude NRU reactor, maar in 2016 wordt die reactor na 60 jaar stilgelegd en moeten versnellers (cyclotrons en linacs) de productie overnemen.

Zelfs het voor kernenergie bepaald niet onvriendelijke World Nuclear Association noemt het een “milestone for the non-reactor production of medical isotopes”.

Enkele dagen geleden heeft in de VS een onderdeel van het ministerie van Energie (de National Nuclear Security Administration) US$8 miljoen ter beschikking gesteld voor 2 projecten die Tc-99m moeten gaan produceren zonder hoogverrijkt uranium. Bij een van die projecten (Northstar) gaat het voorlopig nog om productie met een reactor (met als target niet uranium, maar Mo-98), maar is het uitdrukkelijk de bedoeling dat er op de langere termijn overgestapt wordt op productie met linacs. Bij de andere (Shine) gaat om een subkritische linac maar is de target wel weer (laagverrijkt) uranium.

Tot nu toe produceert de VS nog helemaal geen Tc-99 en importeert alles, maar het wil binnen een aantal jaren zelfvoorzienend worden. Er zijn daarvoor veel initiatieven. Die productie zal –helaas- voor een deel ook met reactoren (of met uranium) gaan, maar het betekent wel een enorme verschuiving op de wereldmarkt.

Nu wordt de grondstof Mo-99 wereldwijd nog voornamelijk geproduceerd met 5 oude reactoren, waarvan de HFR in Petten er een is. Petten werkt ook nog steeds met hoogverrijkt (93,35%) uranium-targets, en hoewel afgesproken is dat dat in 2015 eindigt zal dat (veel) langer duren. Hoogverrijkt uranium is proliferatie-gevoelig omdat er kernwapens van gemaakt kunnen worden. Een belangrijk gedeelte van de kwestie rond Iran ging over de productie van hoogverrijkt uranium.

De HFR, zo is het plan, moet vervangen worden door de Pallasreactor. Om de HFR nog tot 2023 in bedrijf te houden (wanneer volgens de laatste planning de Pallas in bedrijf moet komen) heeft minister Kamp 72 miljoen geleend aan de exploitant NRG. Daarnaast is er door Rijk en provincie ook al 80 miljoen beschikbaar gesteld om de komst van Pallas mogelijk te maken.