Maart 2002
 

Een radioactief kraakpand in Wageningen?

In augustus 2001 werd een bijzonder pand gekraakt in Wageningen: het oude Instituut voor Toepassing van Atoomenergie in de Landbouw (ITAL) aan de Keijenbergseweg. Als je naar de geschiedenis van kernenergie in Nederland kijkt was dit een belangrijk onderzoeksinstituut. Hier werd het gebruik van straling in de landbouw onderzocht. Men bestraalde er bijvoorbeeld planten om zo mutaties te kweken. Enige tientallen kleurvarianten van de chrysant zijn zo bij het ITAL ontwikkeld. Daarnaast was er een kleine kernreactor op het terrein, die in 1963 voor het eerst kritisch werd. In het zogenaamde Radio Chemisch Laboratorium deed men onderzoek met radioactieve stoffen in bodemproeven. In 1967 werd er gestart met een onderzoeksfaciliteit voor voedselbestraling. Het onderzoek met straling bleek echter niet zo heel succesvol. De kernreactor bleek behalve technische problemen ook nogal duur in het gebruik te zijn. Het gebruik van röntgenstraling uit een veel simpeler apparaat bleek net zo effectief als de dure reactor die neutronendeeltjes leverde. De reactor werd dan ook in 1980 gesloten. De Wageningse anti-kernenergiebeweging voerde nog actie tegen de afvoer van de oude brandstof uit de reactor. Die zou naar de VS gaan en kon worden hergebuikt in het Amerikaanse kernwapenprogramma. In de jaren tachtig was men bij het ITAL bovendien tot de conclusie gekomen dat er technieken waren die tot betere resultaten leidden dan het gebruik van straling. De biotechnologie kwam tot ontwikkeling. In plaats van afhankelijk te zijn van spontane mutatievarianten door straling kon men door genetische manipulatie gericht sleutelen in het genetisch materiaal van planten. Dat leverde ook protest op en eind jaren tachtig werd bij het ITAL een proefveld met gemanipuleerde aardappelen vernield door de actiegroep De Ziedende Bintjes. In 1988 werd het onderzoek bij het ITAL definitief beëindigd. In het gebouw werd nog wel het radioactieve afval van Wageningse onderzoeksinstellingen ingezameld en verwerkt. Dat duurde tot 1997, waarna de gebouwen leeg kwamen te staan.

De stichting Laka werd in de zomer van 2001 door de krakers benaderd met de vraag of het complex zonder gevaar kon worden gekraakt. Omdat er met radioactieve stoffen was gewerkt wilden ze weten of er geen straling meer aanwezig was. Een onderzoek in het documentatiecentrum van Laka gaf meer duidelijkheid over wat men bij het ITAL precies deed met radioactieve stoffen. Vervolgens werd het complex bezocht en werden stralingsmetingen gedaan. Een onderzoeksinstituut als het ITAL beschikt over een Kernenergiewet vergunning. Als het werk bij zo’n instituut wordt beëindigd moet het eerst worden schoongemaakt en dan gecontroleerd op restbesmettingen. Kleine besmettingen mogen echter blijven zitten als ze onder een bepaalde norm liggen. Dat wil nog niet zeggen dat het gebruik van ruimtes met restbesmettingen helemaal risicoloos is. Ook kleine extra doses radioactieve straling kun je beter vermijden als het niet nodig is. Het oordeel van Laka was dan ook: vermijdt de laboratoriaruimtes. Het kantoorgebouw en de hal van het voedselbestralingsbedrijf waren geschikt om te bewonen.

De stralingsmetingen gaven echter nog geen definitieve uitslag. Omdat er van nature ook straling aanwezig is zijn kleine besmettingen moeilijk te vinden. Om daar duidelijkheid over te krijgen moesten we op zoek naar rapportages over de schoonmaak. Dan pas zou duidelijk worden waar en met welke radioactieve stoffen was gewerkt. Die zoektocht was niet simpel. Een stralingsdeskundige van Wageningen Universiteit en Research was eerst wel bereid om voor ons wat rapportages op te sturen maar kreeg later een spreekverbod opgelegd van het ministerie van Landbouw, de eigenaar van de gebouwen. De vraag hoe er met radioactieve stoffen was omgegaan werd nog groter toen de krakers een radioactief bronnetje vonden. Het kleine cesiumbronnetje werd gevonden tussen vuilnis in één van de gebouwen en had een stralingswaarde die ongeveer 10 keer boven de natuurlijke achtergrondstraling lag. Het ministerie van VROM werd ingelicht, die vervolgens het ITAL bezocht om de bron in beslag te nemen. Volgens de huidige normen (die per 1 maart zijn aangescherpt) was het achterlaten van deze bron een overtreding van de Kernenergiewet. Omdat op 15 oktober 2001, toen de bron werd gevonden, nog de oude norm van kracht was had de universiteit geluk en kwam men er vanaf met een waarschuwing van het ministerie. Om toch meer informatie te krijgen over radioactieve besmettingen op het ITAL werd een procedure gestart in het kader van de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB). Het ministerie van Landbouw mocht dan wel geen zin hebben de krakers van informatie te voorzien, maar de WOB geeft wel wettelijke mogelijkheden om dergelijke rapporten op te vragen. De WOB-procedure was dan ook succesvol, diverse rapporten kwamen in handen van Laka.

Deze rapporten gaven meer duidelijkheid over de nog aanwezige restbesmettingen. De laboratoriumruimtes bleken inderdaad na de schoonmaak nog kleine hoeveelheden radioactieve besmettingen te bevatten. Met de rapporten konden nu ook berekeningen gemaakt worden over de mogelijke stralingsdosis die men zou kunnen oplopen bij het gebruik van die ruimtes. Die bleken overigens zeer klein te zijn. In de ruimtes waar men vroeger het afval had ingezameld en verwerkt bleken de restbesmettingen het hoogst te zijn.

Erg lang hebben de krakers niet op het ITAL kunnen wonen. Toen ze het complex in augustus 2001 betrokken stond het al jaren leeg en dachten ze er lange tijd te kunnen wonen. Ze wisten toen nog niet dat het ministerie druk bezig was met plannen om het hele complex te slopen. Dat was weer onderdeel van een Wagenings plan om een ecologische verbindingszone tussen de Veluwe en de Rijn te maken zodat herten en zwijnen ook kunnen gaan genieten van de uiterwaarden. En het ITAL lag nu net midden op die route. Al snel na de kraak werd een sloopvergunning aangevraagd bij de gemeente. Het ministerie van Landbouw startte een ontruimingsprocedure bij de rechtbank in Arnhem. Op 8 november bepaalde de rechter dat het ITAL pas ontruimd mocht worden als er een sloopvergunning was afgegeven. Na het afgeven van die vergunning bepaalde de rechter op 14 december dat het complex ontruimd moest worden. Medio januari verliet de laatste kraker het terein en werd er begonnen met de sloop.

De stichting Laka heeft over de geschiedenis van het ITAL en de stralingsaspecten een rapport geschreven. Dit rapport (ITAL Wageningen: atoomenergie in de landbouw) kan worden besteld bij Laka voor 2,50 Euro. Laka is te bereiken op het telefoonnummer 020-6168294 of per email: laka@antenna.nl.
Robert Jan van den Berg (stichting Laka)
 
 

Gepubliceerd in W.U.R. Info 3, maart 2002
 

 terug naar boven